HISTORIA ETA HISTORIAK KONTATU EZ DIGUNA

Feminismoaren historia jorratzea funtsezkoa da mugimendua hobeto ulertzeko. Sufragistek sortutako kaleetako mugimenduetatik, Simone de Beauvoirrek sortutako unibertsitateetako eztabaidetara, feminismoa urtez urte indartu den mugimendua  da.

XIX. mendean, Feminismoak emakumeen botoaren legitimazioa lortzeko ahaleginak batu zituen. Lehen pauso hau sufragista deitutakoek gauzatu zuten, sufragioa (bozkatzeko eskubidea) emakumeengana hedatzea bultzatuz, horrela, bizi zuten berdintasun ezaren aurka borrokatzeko. Hala ere, ez ziren gutxi izan lehe horren aurka agertu zirenak. Gauzak horrela, bozkatzeko eskubidea lortzeko, feminismoak gaur egun logikoak diruditen hainbat faktore argudiatu behar izan zituen, hala nola, emakumeak ez zirela gizonak baino inozoagoak, ezta arduragabeagoak ere. Era berean, feminismoan bertan batzeuden emakumeen botoaren kontra zeudenak. Espainian, adibidez, emakumeen boto eskubidea eztabaidatzen zenean, Victoria Kent ezkertiarrak honako hau esaten zuen: "Ezin zaie emakumeei bozkatzeko eskubidea eman, eskuindarrei emango baitiete botoa". Kenten esanetan, hobe zen emakumeek ez bozkatzea eskuineko alderdi politiko bati bozkatzea baino. Clara Campoamor izan zen, Espainian, emakumeen botoa publikoki aldarrikatu zuen lehen politikaria. Berak 1193 urtean Gorte Nagusien aurrean egindako hitzaldia da, hain zuzen, Espainiako historiako momentu garrantzitsuenetakoa.

Feminismoaren historiaz hitz egiteko orduan, ezinbestekoa da Simone de Beauvoir aipatzea. Filosofo eta irakasle horrek bere haragitan bizi izan zuen aitaren matxismoa, semea izan beharrean, alaba izateak gauzarzen zion samina behin eta berriro gogorarazten baitzion.  Berak idatzitako liburuak feminismoaren erreferentetzat hartzen dira mundu osoan zehar, batez ere, 1949. urtean argitaratutako "Le Deuxième Sexe” liburua. Simone de Beauvoirren hausnarketa askok eragin zuzena izan dute gaur egungo feminismoan; izan ere, feminismoa eskubideen konkista hutsetik haratago hazi da, bizi dugun egitura soziala aztertzera pasatuz. Ildo honetan, aipagarriak dira Virginia Wolf eta Kate Millet bezalako idazle feministak. Haiek idatzitako liburuek feminismoa teoria filosofiko eta politiko bilakatzea eragin dute. Ezin daiteke kaleetako protesten garrantzia alde batera utzi, baina esan beharra dago, teoria honetan sakontzeak pisu eta ospe berezia eman diola feminismoari.

Iraganari begira, aipatzekoa da badirela hainbat emakume, feminismoaren historian garrantzi berezirik izan ez arren, artearen edo zientziaren esparruan eragin handia izan dutenak. Ikerlari feminista askok frogatu dutenez, aurretiaz ezagutzen ditugun gizon famatuen arreba zein emazteak izan ziren gizon horien lanen benetako egileak. Hala ere, matxismoaren eraginez, emakume hauek isilduak izan ziren.

 Ildo honetan aipagarria da, besteak beste, Maria Anna Mozart, Mozart musikariaren arreba eta musikariaren obra ezagunenen sortzailea.  Arreba zen, bere aitaren esanetan, bi seme-alaben artean talentu gehien zuena, hala ere, garai hartan musika-sorkuntzak saltzen zituzten emakumeak prostitutatzat hartzen ziren, beraz, inoiz ez zuen musikaria izatera bultzatu.                                                                                                                            Era berean, Margaret Keane artistaren historia da aipagarria oso, Walter Keane margolari ospetsuaren emaztea izan zena.  1960ko hamarkadaren hasieran, Walter Keane Ameriketako Estatu Batuetako artistarik ospetsuenetako bat zen, baina Walterren margolanak Margaretek margozten zituen. Bikotea banatzean, Margaretek salatu egin zuen Walter, eta epaileak benetako egilea nor zen egiaztatzeko,  koadro bat zuzenean margotzea proposatu zien biei. Walterrek sorbaldako mina zuela argudiatzen zuen bitartean, Margaretek koadro bat margotu zuen 53 minututan, epaiketa irabaziz. Azkenik, Mileva Maric serbiar matematikaria gogorarazi beharra dago, Albert Einsteinen lehen emaztea eta, zientzialari askorentzat, erlatibotasunaren teoriaren benetako asmatzailea.

Feminismoaren aldarrikapenetako bat emakume isilduak gogoraraztea da, hortaz, feminismoaren historian goraipagarriak izan diren emakumeak aipatzean bezain garrantzitsua da emakume horien istorioa kontatzea.

 

ANDROZENTRISMOA

Sara Sálamo aktorea

Sara Sálamo aktoreak duela gutxi medikuntzan historikoki eman den androzentrismoa salatu du eta jaso dituen kritikak hain izan dira handiak, non barkamena eskatu behar izan duen. Harritzekoa da errealitate hutsa esateak sortu dezakeen iskanbila.

Ezin dezakegu ukatu medikuntza edota arkitektura bezalako arloak garatzeko orduan, androzentrismoak eragin zuzena izan duela; hau da, gizona izan da neurri eta ardatza, emakumea, ordea, ez da aintzat hartu.

Mendikuntzaren alorrean, adibidez, ikerketek erakutsi dute historikoki gutxiago ikertu dela emakumeek bakarrik dituzten organoen inguruan. Gizona araua bada, eta emakumea salbuespena, badirudi ez duela merezi salbuespenari bakarrik eragiten dioten gaixotasunei erreparatzea.  Endometriosis gaixotasuna da, besteak beste, baieztapen honen adibide argia. Endiometrosia orain dela gutxi deskubritu den gaixotasun bat da. Urte askoan, emakume asko medikuarengana joaten ziren, mina eutsi ezinean, baina medikuek hilerokoarekin lotzen zuten mina. Gaur egun, min horietako asko emakumeei bakarrik eragiten dien endometriosiak gauzatuak direla dakigu. Endometriosiak hamar emakumetik bati eragiten dio, gaur egun ezagutzen diren gaixotasun mingarrienetakoa da eta ez dago gaixotasunari aurre egiteko sendagairik.

Era berean, bihotzeko gaitzak ikertzerako orduan medikuek gizonen gorputzak izan dituzte erreferentzia gisa, emakumeen anatomiaren ezaugarri bereizgarriak alde batera utziz. Hain zuzen, Bihotzaren Espainiako Fundazioaren arabera emakumeek eta gizonek sintoma desberdinak dituzte bihotzekoa pairatzean. Esaterako, gizonek bularrean sentitu ohi dute mina, emakumeek, aitzitik, sabelean. Urte askoan zehar, gizonen eta emakumeen sintomak berdinak zirela zeritzoten medikuek, beraz, emakumeen sabeleko mina ez zuten bihotzekoarekin lotzen eta emakume gehienak hil egiten ziren tratamendua jasotzeko aukerarik gabe. Bihotzaren Espainiako Fundazioaren arabera bihotzekoak eragindako emakumeen heriotzen % 95 saihestu zitezkeen garaiz tratatu izan balira.

Androzentrismoaren eragina argi eta garbi ikusten den beste alorretako bat Arkitektura da. Izan ere, hiriak rol-esleipen baten ondorioz antolatuta daude. Alde batetik, genero maskulinoaren rolak produkzio-lanarekin izan du historikoki zerikusia. Gizonak izan dira historikoki kalera atera direnak, ordaindutako lanak izan dituztenak, baita balioztatuko lanak dituztenak ere. Bestalde, genero femeninoaren rola emakumeei esleitzen zaie, eta lan erreproduktiboarekin izan du historikoki zerikusia. Era berean, zaintzarekin lotzen da eta ordaintzen ez denarekin bat dator. Gaur egungo hiriak ikertzen baditugu, ikus dezakegu mundu produktiboaren beharrei bakarrik ematen dietela erantzuna, adibidez, leku gehiegi eskaintzen zaie autoei. Aitzitik, egunerokotasunean ohikoak diren lanentzako, hala nola, erosketak egiteko, traketsak dira; espaloiak estuegiak dira eta distantzia handiegia dago semaforo batetik bestera. Era berean, desgaitasuna duten pertsonak zaintzen dituztenak emakumeak dira nagusiki, eta  hiriak ez daude pertsona hauen laguntzaileentzat moldatuak.

Argi dago gaur egun rol-esleipenak aldatzen ari direla, gainera, feminismoak gogor salatzen ditu rol-esleipenak, izan ere, zaintza-lanak beti emakumeek aurrera eramatea eta ordaindutako lanak beti gizonezkoek edukitzea ez da bidezkoa. Hala ere, historikoki rol-esleipenak horrela banatu dira, eta hiriak desberdintasun hori kontuan izanik eraiki dira; boterea eta garrantzia beti gizonezkoei emanez.

Hortaz, esan beharra dago Sara Sálamo aktoreak egia baino ez duela esan. Andozentrismoa errealitate hutsa da, eta Medikuntza edota Arkitektura alorretan eragin zuzena du. Ezin ditut Sálamo kritikatu duten pertsonak ulertu: Zergatik ukatzen dute errealitatea?

Gizarte berdintsuago bat eraiki nahi badugu ezin ditugu ukatu emakumeok orain arte bizi izan ditugun bidegabekeriak. Horrela ez dago aurrera egiterik.